Stereotypem jest uproszczony, jednostronny oraz emocjonalny pogląd czy przeświadczenie dotyczące danych procesów społecznych, grup społecznych czy samych społeczności. Z myśleniem stereotypowym związane są pozytywne i negatywne konsekwencje, z tym, że zdecydowanie przeważają te drugie. Dlatego ze stereotypami należy walczyć. Odgrywają one również istotną rolę w życiu młodych ludzi.
Najważniejszą cechą stereotypu jest jego zbiorowy charakter- dane przekonanie funkcjonuje w świadomości dużej grupy ludzi i dotyczy także większych zbiorowości. Mamy do czynienia także z autostereotypem, czyli wyobrażeniem na własny temat. Stereotyp jest przeświadczeniem ogólnym, a myślenie stereotypowe polega na generalizowaniu, czyli „wrzucaniu wszystkich do jednego worka”. Kiedy ktoś mówi: „Polacy kradną”, klasyfikuje wszystkich Polaków jako złodziei, choć tak przecież nie jest. Źródła stereotypów to: własne doświadczenie i obserwacje, nabycie poglądów od innych, postawa agresywno-emocjonalna (np. organizacja NOP bazująca na historycznych stereotypach germanofobicznych posuwa się do przemocy fizycznej i psychicznej, aby rozładować negatywne emocje), a także niewiedza, lęk i strach przed nieznanym (stereotypy homofobiczne czy seksistowskie opierające się na fałszywym przekonaniu, że kobieta gorzej od mężczyzny sprawdzi się jako przedsiębiorczyni czy polityczka. Również niedowartościowane osoby kultywują stereotypy, aby podnieść sobie samoocenę- np. ktoś niepewny własnej seksualności czy płciowości będzie starał się deprecjonować osoby transpłciowe, aby podnieść własnego ego.
Przyjęło się traktować stereotypy jako uprzedzenia, czyli zjawisko negatywne. Niekorzystnym skutkiem, wynikającym z generalizowania jest przypisywanie pejoratywnych cech osobom, które ich w rzeczywistości nie mają. W świecie funkcjonuje myślenie o Rosjanach jako alkoholikach. Nie jest to całkowicie kłamliwy stereotyp, ponieważ w Rosji faktycznie wiele osób jest uzależnionych, jednak nazywanie wszystkich alkoholikami jest krzywdzące dla narodu rosyjskiego. Stereotypowa percepcja może doprowadzić do przestępstw motywowanych nienawiścią, ponieważ bezpodstawnie przypisując komuś bardzo negatywne cechy sprawiamy, że traktuje się go jednocześnie gorzej i z mniejszym szacunkiem (nikt nie chce mieć przecież do czynienia z pijakiem- stereotypowy Rosjanin czy ze złodziejem- stereotypowym Polakiem). Konsekwencją będzie zatem marginalizacja oraz dyskryminacja osób, które należą do grup postrzeganych przez pryzmat stereotypów. Polscy naukowcy Zygmunt Bauman oraz prof. J. T. Gross piszą metaforycznie o „ogrodzie z kwiatami i chwastami”. Chwastami , czyli gorszym gatunkiem, są oczywiście osoby niesłusznie wykluczone. Najgorszym skutkiem silnego piętnowania jest przemoc, w tym ludobójstwo :Holocaust spowodowany antysemicką propagandą hitlerowską, pogromy w Jedwabnem i kielecki wywołane m. in. antyżydowską nagonką ze strony narodowej endecji Romana Dmowskiego, palenie „czarownic” w czasach renesansu przez kościół. Powyższe przykłady świadczą o mocnym związku stereotypu z manipulacją i postrzeganiem innych homogenicznie zamiast indywidualnie. W tych sytuacjach stereotypy przybrały charakter instytucjonalny i stały się częścią określonej ideologii. Uprzedzenia cieniem kładą się także na pracę i życie zawodowe kobiet (różnicowanie ze względu na płeć). A. Błaszczak w tekście „Co ogranicza kobiety sukcesu” (tekst źródłowy 2.) przytacza dane ankietowe, z których wynika, że ponad 40% polskich studentek ocenia swoje szanse rozwoju jako niższe od koleżanek zza granicy, a ponad 30% ankietowanych młodych Polek uważa, że ze względu na płeć musi się w pracy lepiej od mężczyzn wykazać, aby osiągnąć sukces.
Pozytywnym skutkiem stereotypów wg L. Kołakowskiego jest możliwość dowiedzenia się w jaki sposób my sami jesteśmy postrzegani przez innych, dzięki czemu możemy skorygować własne wady bądź podjąć próbę zmiany swojego wizerunku, jeżeli przekonania o nas okażą się nieprawdziwe. Możemy także na własnym przykładzie (autostereotyp) zrozumieć mechanizm powstawania stereotypów. Np. stereotyp Polaka- złodzieja aut funkcjonujący w Niemczech może być impulsem do zmian i walki z przestępczością. Ciekawie wygląda sytuacja z subkulturą skinheadów, którzy sami siebie oceniają bardzo dobrze, natomiast osoby z zewnątrz postrzegają ich negatywnie. Skinheadzi określają siebie jako życzliwych, podczas gdy osoby nienależące do tej subkultury kojarzą jej członków z nazizmem, faszyzmem, antysemityzmem i szowinizmem.
Stereotypy odgrywają istotną rolę w życiu młodych osób, ponieważ kształtują ich światopogląd, często na całe życie. Kiedy dowiadujemy się o istnieniu danej grupy ludzi i nie wiemy o niej niczego, mamy prawo czuć się zagubieni, być może zagrożeni- lęk przed nieznanym. Młodzi ludzie, aby poznać taką grupę, przygotować się na ewentualne spotkanie z jej przedstawicielami, poszukują informacji. „Pod ręką” i w powszechnym użyciu są właśnie stereotypy, z których można łatwo skorzystać. Często nie znając nawet nikogo z danej grupy społecznej czy innej nacji, młodzi ludzie mają już wyrobione o nich zdanie. Już podczas socjalizacji pierwotnej dzieci przyswajają wartości od starszych i zaczynają ich naśladować, podobnie oceniać. Postawa rodziców, nawet ta oparta na stereotypach jest dla wychowanka autorytetem i stanowi prawdę. Uprzedzenia są zatem przekazywane podobnie jak kultura, tradycja czy religia. Wpojenie pewnych postaw młodemu człowiekowi to utrwalenie wzorca swojego rodzica czy rodzeństwa, otoczenia. Przykładem może być stosunek młodych Polaków do narodu niemieckiego. Wielu z nich nie lubi Niemców, choć najczęściej nie byli nigdy w Niemczech i żadnego obywatela tego państwa nie znają. Nabycie germanofobii, czyli nienawiści agresji wynikającej ze strachu przed Niemcami jest zatem w dzisiejszych czasach elementem niewłaściwego wychowania, które młody człowiek odbiera od rodziców. W konsekwencji, to właśnie młodych ludzi, niezwykle emocjonalnych, stereotypy mobilizują do tworzenia ekstremalnych organizacji, których program oparty jest na uprzedzeniach. Przykłady to Narodowe Odrodzenie Polski- germanofobia i dyskryminacja ze względu na wyznanie, Młodzież Wszechpolska- seksizm).
Stereotypy należy jak najbardziej pokonywać, ponieważ tworzą one społeczeństwo zamknięte, niesłusznie dyskryminujące innych ludzi. Uniemożliwia to pojednania pomiędzy narodami, utrudnia budowanie więzi międzyludzkich oraz kapitału społecznego zaufania- ludzie nie mają do siebie zaufania, nie potrafią ze sobą współpracować, są depozytariuszami zbędnych obaw i agresji. Walka ze stereotypami to w rzeczywistości walka o szacunek i należną każdemu człowiekowi godność oraz równe prawa. Nikt z nas nie chce przecież czuć się gorszym ze względu na własne przekonania, pochodzenie czy wyznanie. L. Kołakowski pisze, że zmiana sposobu myślenia ludzi jest niezwykle trudna, gdyż uprzedzenia zapewniają umysłowe bezpieczeństwo, a do zmiany zdania potrzebny jest wysiłek intelektualny, zaprowadzający w głowie spory chaos. Likwidować stereotypy można poprzez poznawanie osób, co do których jesteśmy uprzedzeni. Przykładem jest wymiana młodzieży polsko-niemieckiej oraz polsko-żydowskiej, odbywająca się w ramach programów Unii Europejskiej. Warto też dostarczać wiadomości sprzeczne ze stereotypem, zawierające pozytywne informacje podparte przykładem- np. telewizyjne reportaże czy artykuły prasowe o działalności feministycznej, w celu walki z nieprawdziwym stereotypem feministek i feministów jako osób agresywnych, niewrażliwych i oschłych.
Reasumując, stereotypy były i są obecne w życiu każdego człowieka. Należy pamiętać, aby zawsze umieć odróżnić rzeczywistość od plotek, nie oceniać innych pochopnie i walczyć z krzywdzącymi uprzedzeniami. Pole do działania mają tu przede wszystkim młodzi ludzie, którzy powinni wykazać się postawą otwartą i afirmującą oraz asertywnością.
